Foucault sarkacı

Konu: Foucault sarkacı Perş. Mayıs 20, 2010 9:51 pm

Kuzey Kutbu'nda bir Foucault sarkacı. Altındaki Dünya dönerken
sarkaç
aynı salınım düzleminde hareket etmektedir.

Foucault Sarkacı, adını Fransız fizikçi Léon Foucault'dan alan, ilk defa deneysel olarak Dünya'nın
kendi ekseni çevresinde döndüğünü kanıtlayan sarkaç
düzeneğidir.
Bir sarkacın asılma noktası değiştiği halde salınımı değişmediğini
gözleyen Foucault, yeterince büyük bir sarkaç harekete geçirildiğinde,
bunun salınım düzeninin değişmeyeceğini, fakat yerin, yani Dünya'nın
hareket edeceği kuramını geliştirmiştir. Eğer Dünya dönüyorsa, Dünya ile
birlikte sarkacı izleyen gözlemciler de dönecekler, buna karşın
sarkacın salınım düzlemi hareketsiz kalacaktı. Bu nedenle sarkacın
salınım düzlemi gözlemcilere göre yavaşça hareket ediyor gibi
görünecekti. Gerçekte ise, gözlemcilerin dolaysız bir yolla izlemiş
oldukları olay, Dünya'nın kendi etrafında dönmesinin bir sonucuydu.
Düşünceleri ile toplumda büyük bir ilgi uyandıran Foucault'ya
imparator III. Napolyon, deneyini Paris'teki büyük
kubbeli Panthéon binasında yapmasına izin vermiştir.
Foucault, kubbenin ortasına 67 metrelik çelik telle 28 kg ağırlığında
bir demir top asmıştır. Topun alt tarafına sivri bir uç takılarak, yere
serili ince kum tabakasında, bu ucun bıraktığı izlerden yararlanarak,
sarkacın salınım düzlemindeki değişimin gözlemciler tarafından
izlenebilmesi sağlanmıştır.

Foucault sarkacı Foucault_pendulum_animated

Güney yarımkürede dönme eğiliminde olan bir
Foucault sarkacı'nı gösteren
bir animasyon.

Bu tarihi deneyi izlemek için Pantheon'a büyük bir kalabalık
toplanmıştır. Foucault'nun sarkacı hareket ettirmesinden bir saat önce,
titreşim ve hava akımlarına engel olmak üzere, gözlemcilerin hareketsiz
ve sessiz olmaları temin edilmiştir. Sessizce salınımına başlayan
sarkacın salınım düzleminde, bir süre her hangi bir değişim
gözlenmemiştir. Bu sessiz bekleyişin ardından gözlemciler, kumun
üzerindeki izlerin yavaşça değiştiğini görmüşlerdir. Sarkacın salınım
düzlemi gözle görünür biçimde dönmektedir. Bu topluluk, tarihte ilk kez
Dünya'nın kendi ekseni etrafında döndüğüne tanık olmuştur. Foucault'nun 1851'de, bu
deney sırasında Pantheon'a yerleştirdiği bu sarkaç hala aynı yerde asılı
durmaktadır.
Kuzey Kutbu ya da Güney
Kutbu'nda, bir sarkacın salınım düzlemi, altındaki Dünya dönmeye
devam ederken, yıldızlara göre değişmeden sabit kalacaktır. Tam turunu
tamamlaması bir gün sürecektir.
Foucault sarkacına benzeyen bir düzenekle benzeri bir deney,
Foucault'dan iki yüzyıl önce 1661'de Vincenzo
Viviani tarafından gerçekleştirilmiştir.
Dünya'daki pek çok kurum, müze ve laboratuarlarda, Foucault sarkacına
benzeyen sarkaçlar bulunmaktadır. Hatta Güney Kutbu'nda da bir Foucault
sarkacı bulunur. Türkiye'de Bilkent Üniversitesi Fen Fakültesi
binasında ve Ege Üniversitesi Rasathanesi'nde bulunmaktadır.